04 февраля 2008 г.
АРХИВ службин пĕлтерĕшĕ пирки ăнлантарса тăни вырăнлах та мар. Вăл кирли куç умĕнчех: общество, ахаль çын ыйтăвĕсене туллин тивĕçтерме пулăшать. Кунта пирĕнпе, пирĕн умĕнхи несĕлĕмĕрсемпе çыхăннă документсем, паянхи куна аваллăхпа, çавăн пекех пуласлăхпа пĕтĕçтерекен ĕçсем упранаççĕ. Сăмахăма мĕншĕн шăпах архив ĕç-хĕлĕ пирки пуçларăм-ха? Ун пирки калаçма пысăк сăлтав пур. Чăваш Ен Архив службине йĕркеленĕренпе 85 çул çитрĕ. Çавна май тĕп хулари Трактор тăвакансен культура керменĕнче “Архивсем - обществăна, общество - архивсене: истори тата паянхи чăнлăх” ятпа регион шайĕнчи “çавра сĕтел” иртрĕ. Ун ĕçне федерацин Архив агентствин ертÿçи В.П.Козлов, “Ирĕклĕ Раççей” союз председателĕ М.А.Колеров, кÿршĕ регионсенчи архив службисен ертÿçисем, ЧР Патшалăх Канашĕн Председателĕн çумĕ - культура комитечĕн председателĕ В.П.Мидуков, патшалăх, муниципалитет архивĕсен ĕçченĕсем, ăсчахсем хутшăнчĕç.
“Çавра сĕтел” хăнисене сăмах париччен çакна палăртса хăвармалла: паянхи кун Чăваш Ен архив учрежденийĕсен тытăмĕнче - патшалăх тытса тăракан тăватă архив, муниципалитетсен 25 архив учрежденийĕ. Вĕсенчи 11932 фондра пурĕ 2,3 миллион управ единици ытла документ хÿтлĕх тупнă. Çакскерсенчен чи “асли” - 1639 çулта кун çути курнăскер.
ЧР культура, национальноçсен ĕçĕсен, информаци политикин тата архив ĕçĕн министрĕн пĕрремĕш çумĕ В.С.Бондарев архив ĕçченĕсене, хăнасене паллă кунпа саламларĕ, çавăн пекех Архив службин 85 çулхи ĕç-хĕлне тишкерсе тухрĕ, малашлăх тĕллевĕсене палăртрĕ. Архив ĕçченĕсен ĕçне тивĕçлипе хаклас тĕлĕшпе тунă çитĕнÿсене асăнчĕ. Иртнĕ çул вĕсен ĕç укçине 2,3 хут пысăклатнă, кăçалхи кăрлачăн 1-мĕшĕнчен тата 15 процент ÿстернĕ.
“Çавра сĕтелте” сăмах илнисенчен хăш-пĕрин шухăшĕпе вулакана паллаштарар-ха.
В.П.Козлов, федерацин Архив агентствин ертÿçи:
- Чăваш Енри Архив служби Раççейри çак тытăмрисенчен лайăххисенчен тата пысăккисенчен пĕри. Управ единици енĕпе пысăк калăпăшлă пулнине çеç мар, хальхи вăхăтри технологисемпе тухăçлă усă курнине те палăртмалла. Электронлă кăларăмсем, микрофильмсем, шут меслечĕсем çултан-çул йышланса, вăй илсе пынине ырламалла. Çакна пурнăçлама вара сирĕн ăста, пуян пĕлÿллĕ, профессионал архивистсем çителĕклĕ.
Çавăнпа пĕрлех çитменлĕхсем те çук мар-ха. Тĕпрен илсен çаксем документсене упрама вырăн çитменнипе çыхăннă. Сăмахран, Раççейре хальхи вăхăтра çур миллиона яхăн документ ведомствăсемпе учрежденисенче выртать, вĕсен тахçанах архивсенче упранмалла пулсан та.
Архив çурчĕсене юсассине, тăвассине ытларах чухне регионсем хăйсен вăйĕсемпе пурнăçлаççĕ, çапах та федераци бюджетĕнчен те укçа-тенкĕ уйăрмаççĕ мар. Акă иртнĕ çул Калининградра архив çуртне хута яма нумай пулăшрăмăр. Ыттисен нушисене те пĕчĕклетме хутшăннă.
Г.В.Ертмакова, ЧР патшалăх истори архивĕн директорĕ:
- Архив ĕçĕ тĕрлĕ енлĕ. Документсем пуçтарса вĕсене типтерлĕ упрасси - тĕп тĕллев тетпĕр. Çав вăхăтрах архивистсем ăслăлăх ĕçĕнчен те пăрăнса юлмаççĕ. 1942 çулта ку енĕпе пысăк ĕç кун çути курнă - 1842 çулта Шурча таврашĕнче пулса иртнĕ хирĕçÿсем çинчен архив материалĕсемпе усă курса кĕнеке кăларнă. Ун хыççăн тата вун-вун ăслăлăх ĕçĕ пичетленнĕ. Вĕсенче чăвашсен XVII-XX ĕмĕрсенчи пурнăçĕ пирки çырса кăтартнă, историри тĕрлĕ тапхăра уçса панă. Виçĕм çул Чулхула облаçĕн архивисчĕсемпе пĕрле хатĕрленĕ кĕнеке пичетленсе тухрĕ.
Паянхи кун пирĕн архивра 2864 фонд, вĕсенче 1119000 документ упранать. Уйрăм çынсемпе çыхăннă фондсем 1930 çулта йĕркеленнĕ, хальхи вăхăтра ку енĕпе пурĕ 48 фонд уçнă. Вĕсенче Чăваш Еншĕн уйрăмах пысăк пĕлтерĕшлĕ ĕçсем тунă, паллă çынсен докуменчĕсем упранаççĕ, сăмахран, чăваш халăхне çутта кăларнă И.Я.Яковлевăн, Д.Ф.Филимонов педагогăн, тĕн çыннин, К.В.Волков тухтăрăн тата ыттисен те.
Аваллăхпа кăсăкланакансемшĕн пирĕн алăксем яланах уçă. Ăсчахсем, студентсем, тавра пĕлÿçĕсем, ахаль çынсем хăйсене интереслентерекен ыйтусемпе йышлă пыраççĕ. Юлашки çулсенче несĕл йăхĕпе кăсăкланакан та нумайланнă. Вĕсем валли вулав залĕсем ĕçлеççĕ, кирлĕ документсен копийĕсене туса паратпăр. Ку енĕпе хальхи вăхăтри технологипе усă курни пирĕн ĕçе самай çăмăллатать.
Т.М.Майорова, Мари Эл Республикин Министрсен Кабинечĕ çумĕнчи Архив службин ертÿçин çумĕ:
- Пирĕн Архив служби иртнĕ кĕркунне 85 çул тултарчĕ. Сирĕнпе танлаштарсан “чухăнрах” эпир, архивсенче пурĕ пĕр миллион ытла документ упранать. Çулленех 16-шар пин ĕçпе пуянланса пыратпăр. Упранакан пĕтĕм документăн 36 проценчĕ - уйрăм çынсемпе çыхăннисем. Иртнĕ çул архив вырнаçнă тĕп çурта юсаса çĕнетрĕмĕр, çĕнĕ оборудовани туянтăмăр. Çавна май пирĕнтен пулăшу ыйтакансене тивĕçтерме те çăмăлланчĕ. 2007 çулта архива 11 пин çын пынă, вĕсен 93 проценчĕн ыйтăвне тивĕçтернĕ.
Сирĕн аваллăх управçисем пекех электронлă кăларăмсем, микрофильмсем, Интернет-куравсем йĕркелетпĕр.
“Çавра сĕтеле” хутшăнса сăмах илекенсем татах пулчĕç: Тутарстан Республикин Министрсен Кабинечĕ çумĕнчи Тĕп архив управленийĕн пуçлăхĕ Д.И.Ибрагимов, ЧР Патшалăх Канашĕн Аппарачĕн йĕркелÿпе право управленийĕн пуçлăхĕ А.И.Ухтияров, ЧПУ истори факультечĕн деканĕ Ю.П.Смирнов, ыттисем те республикăри, регионти Архив службин çитĕнĕвĕсемпе паянхи çивĕч ыйтăвĕсем пирки тĕплĕн чарăнса тăчĕç.
Каç енне çакăнтах Чăваш Енри Архив службине йĕркеленĕренпе 85 çул çитнĕ ятпа савăнăçлă пуху иртрĕ.
Г.ВЕРБЛЮДОВ сăн ÿкерчĕкĕсем